Eksploatacja manualnej skrzyni biegów – jakich błędów unikać?

Wewnątrz manualnej skrzyni biegów znajdują się koła zębate, które zazwyczaj mają różne rozmiary i (mówiąc prościej) zapewniają różne przełożenia. Zmiana biegów za pomocą dźwigni przesuwa tuleję zmiany biegów wewnątrz skrzyni biegów, która łączy ze sobą dwa biegi, a tym samym przekłada prędkość obrotową silnika na odpowiednią prędkość obrotową koła.

Istnieje jednak pewien problem: podczas gdy jedno koło zębate obraca się z taką samą prędkością jak koło na drodze, drugie koło zębate obraca się wolniej lub szybciej. Aby tuleja zmiany biegów mogła połączyć oba koła zębate, muszą one obracać się z tą samą prędkością. Podczas gdy kiedyś było to osiągane za pomocą tak zwanego „podwójnego sprzęgła”, obecnie istnieją pierścienie synchronizujące, które przejmują tę pracę. Synchronizatory działają prawie jak rodzaj sprzęgła między dwoma biegami. Gdy zmieniasz bieg na inny, tuleja zmiany biegów jest popychana w kierunku pasującego koła zębatego, a tym samym wywiera nacisk na pierścień synchronizatora, który następnie hamuje lub przyspiesza koło zębate, a tym samym dostosowuje je do prędkości koła.

W przypadku zbyt szybkiej zmiany biegów pierścień synchronizatora nie ma czasu na delikatne dostosowanie koła zębatego do prędkości obrotowej koła. Synchronizator mocno ociera się o koło zębate podczas szybkiej zmiany biegów, co zwiększa zużycie pierścienia synchronizatora – a nawet może spowodować jego pęknięcie. Ale i sam proces zużycia może sprawić, że z czasem powstaną usterki. Opiłki powstające podczas tego procesu unoszą się również w oleju i zanieczyszczają go. W rezultacie łożyska w skrzyni biegów i koła zębate nie mogą być odpowiednio smarowane, co z kolei prowadzi do zwiększonego zużycia.
Przy powolnej zmianie biegów pierścień synchronizatora również zużywa się z czasem, ale w znacznie mniejszym stopniu. Ale powolna zmiana biegów ma jeszcze jedną zaletę: ryzyko przypadkowego wybrania niższego biegu zamiast wyższego jest również znacznie niższe. W takim przypadku można nie tylko poważnie uszkodzić skrzynię biegów, ale także silnik.

Bieg wsteczny sprawia, że koła obracają się w innym kierunku. Aby to umożliwić, w ręcznej skrzyni biegów znajduje się oddzielne koło zębate dla biegu wstecznego, które jest połączone z innym kołem zębatym za pośrednictwem tulei zmiany biegów. Jednak to koło zębate zwykle nie jest zsynchronizowane (w przeciwieństwie do biegów do przodu). W związku z tym samochód powinien być nieruchomy przed włączeniem biegu wstecznego. Dodatkowo sprzęgło powinno być również wciśnięte na chwilę przed włączeniem – w ten sposób oba koła zębate są nieruchome i można je włączyć bez uszkodzenia materiału.

Opieranie prawej dłoni na dźwigni zmiany biegów jest popularne nie tylko wśród niektórych hobystycznych kierowców wyścigowych. Jednak to niedobre przyzwyczajenie na dłuższą metę szkodzi również skrzyni biegów. Jeśli zawsze opierasz rękę na dźwigni zmiany biegów podczas jazdy, automatycznie wywierasz nacisk na tuleję zmiany biegów. Ten nacisk na tuleję zmiany biegów tworzy rodzaj napięcia w skrzyni biegów, co nie tylko powoduje większe obciążenie tulei, pierścieni synchronizatora i sprzężonych kół zębatych, powodując ich szybsze zużycie, ale w rezultacie cierpią również łożyska skrzyni biegów. Dlatego podczas jazdy ręce powinny zawsze pozostawać na kierownicy. Jest to korzystne nie tylko dla skrzyni biegów, ale także dla własnego bezpieczeństwa.

Kolejny błąd podczas szybkiej zmiany biegów: pedał sprzęgła nie jest wciśnięty prawidłowo lub nie jest wciśnięty na czas. Ta drobna nieostrożność może również skutkować naprawdę kosztownymi naprawami. Jeśli sprzęgło nie rozłącza całkowicie lub na czas połączenia mocy między silnikiem a skrzynią biegów, a mimo to wrzucasz kolejny bieg, skrzynia biegów często reaguje głośnym zgrzytaniem. To zgrzytanie jest spowodowane tym, że pierścienie synchronizatora nie są w stanie dopasować prędkości obu kół zębatych podczas procesu zmiany biegów. Podczas gdy jedno koło zębate obraca się z prędkością kół samochodu, drugie obraca się z prędkością silnika i nie może być hamowane. Jeśli wtedy zmienisz bieg, tuleja zmiany biegów zostanie siłą wepchnięta na koła zębate, które obracają się z różnymi prędkościami.

Aby zapewnić sprawność skrzyni biegów przez długi czas, należy ją regularnie serwisować. Wielu producentów samochodów nie wspomina nawet o konserwacji skrzyni biegów. Zwłaszcza w przypadku oleju przekładniowego (obojętnie – czy do skrzyń manualnych, czy automatycznych) niektórzy producenci samochodów nie przewidują jego wymiany. Należy jednak pamiętać, że producenci samochodów często zakladają jedynie około 180000-250000 kilometrów żywotności samochodu. Przy regularnej konserwacji skrzynia biegów może jednak działać dłużej. Z biegiem czasu olej przekładniowy również się starzeje: nie tylko ulega zanieczyszczeniu w wyniku normalnego zużycia, ale w pewnym momencie po prostu przestaje smarować łożyska.

Regularne wymiany oleju wypłukują zanieczyszczenia i zapewniają dobre smarowanie przez cały czas. Skrzynia biegów powinna być również regularnie sprawdzana pod kątem wycieków. Jeśli w skrzyni biegów jest zbyt mało oleju, wszystkie znajdujące się w niej podzespoły naturalnie zużywają się znacznie szybciej. Jeśli jednak zwracasz uwagę na poziom oleju w skrzyni biegów, regularnie go wymieniasz i płynnie zmieniasz biegi, skrzynia biegów będzie miała długą żywotność.